Λάθος: 7 Βήματα Που Το Μετατρέπουν Σε Μηχανισμό Εξέλιξής Μας
Share
Γράφει η Ανθή Ψωμιάδου, Σύμβουλος ψυχικής υγείας, Behavioral Counselor, Life Coach
Από την παιδική μας ηλικία, βομβαρδιζόμαστε πανταχόθεν με τη θέση ότι το λάθος είναι κάτι που κακώς πράξαμε, κάτι που δε θα έπρεπε να είχαμε κάνει, κάτι σαν μίασμα. Στα σχολικά τετράδια το αποτυπώνουν τα κόκκινα σημάδια του στυλό της δασκάλας. Στο πρόσωπο των γονέων το εκφράζουν τα γουρλωμένα μάτια ή το σούφρωμα των χειλιών και πιθανότατα οι φωνές. Στις παρέες το τονίζουν τα γέλια φίλων ή ενδεχομένως τα ειρωνικά σχόλια άλλων παιδιών. Στις επόμενες φάσεις ως την ενηλικίωση αλλά και μετά την (πολυπόθητη) ένταξή μας στην κατηγορία «18 και άνω», η στάση της πλειοψηφίας απέναντι στην έννοια του λάθους -είτε διατυπώνεται έτσι είτε με λέξεις όπως η «αποτυχία»- είναι περίπου ίδια. Έχει καλλιεργηθεί από πριν μέσα μας η νοοτροπία ότι το λάθος ισούται με καταστροφή και έχει φυτευτεί ήδη μια ενοχική αντιμετώπισή του.
Τα λάθη έχουν την ιδιότητα να εμφανίζονται παντού. Στην απόδοσή μας στο σχολείο και τις σπουδές, στη δουλειά μας, στην καθημερινή ζωή, στις σχέσεις μας. Κανείς δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη μη διάπραξή τους. Υπάρχουν όπου δρουν άνθρωποι όλων των ηλικιών. Έχουμε διερωτηθεί ποτέ το γιατί;
«Εμπειρία είναι το όνομα που δίνουν οι άνθρωποι στα λάθη τους», κατά τον Όσκαρ Γουάιλντ. Η εμπειρία, αν αξιοποιηθεί σωστά, βοηθά στο να αποφύγουμε τα ίδια λάθη. Θα κάνουμε άλλα βέβαια, καινούρια! (Μα, τι ωραίο σχολείο που είναι η ζωή!) Γιατί κάθε ατόπημα έχει έναν σκοπό να επιτελέσει. Γίνεται για να μάθουμε κάτι. Αν δεν επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, θα οδηγούμαστε σε παραπλήσιες καταστάσεις ώστε να γίνει το ίδιο «λάθος» και να επωφεληθούμε από το δίδαγμά του. (Αφού δεν το 'πιασες με την πρώτη, λέει η ζωή, θα σε βοηθήσω με την επανάληψη! Ίδιες καταστάσεις θα σου φέρω για να τσεκάρεις τον εαυτό σου. Βλέπεις τώρα ή όχι ακόμα;) Το νέο σφάλμα έχει ένα νέο μάθημα να προσφέρει. Η χρησιμότητα κάθε παραπτώματος και το αν θα μετασχηματιστεί σε αποκτηθείσα εμπειρία ή όχι, εξαρτάται από το πώς διαχειριζόμαστε τα λάθη αυτά και πώς βλέπουμε την έννοια του λάθους γενικά.
Η λέξη «λάθος» συγγενεύει με το ρήμα λανθάνω, δηλαδή «διαφεύγω της προσοχής/ παραμένω κρυμμένος και δεν γίνομαι αντιληπτός». Ένα λάθος λοιπόν, εμπεριέχει μια παράλειψη, κάτι που δεν «είδαμε», κάτι που ξέφυγε από την προσοχή μας και έμεινε στην αφάνεια, στη λήθη και ξεχάστηκε. Τη στιγμή που το παρατηρούμε και διαπιστώνουμε ότι συνέβη, παύει να είναι λάθος (κρυμμένο). Έρχεται πια στο φως και γίνεται αντικείμενο παρατήρησης. Και μετά; Αν πράγματι γίνει μια θαρραλέα διερεύνηση από εμάς, τότε και το μήνυμά του παύει να είναι κρυμμένο...
Πώς μπορούμε να κάνουμε ένα «λάθος» να αφήσει χρήσιμη κληρονομιά;
Βήμα πρώτο: Επαναδιατυπώνουμε τη διαπίστωσή μας και λέμε ότι εφόσον το εντοπίσαμε, παύει να λέγεται λάθος. Επαναπροσδιορίζουμε και το αντιμετωπίζουμε πια ως αντικείμενο παρατήρησης. (Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε συστηματικά, μάς επηρεάζουν) Η ίδια η άστοχη πράξη δεν είναι πια κρυμμένη και απομένει τώρα να βρούμε το μήνυμα που εμπεριέχει (Τι θέλει να μου πει εδώ ο ποιητής η ζωή; Κάπως έτσι..)
Βήμα δεύτερο: Παίρνουμε απόφαση ότι αυτό που έγινε δεν «ξε-γίνεται» και ότι ήταν το καλύτερο που μπορούσαμε να κάνουμε τη δεδομένη στιγμή, με βάση αυτό που ήμασταν την εποχή/την ώρα εκείνη, με βάση το πόσο "βλέπαμε" την εποχή εκείνη.
Βήμα τρίτο: Το αποδεχόμαστε ως δικό μας και δεν το …χαρίζουμε σε κανέναν! Αναλαμβάνουμε την ευθύνη και δεν αποπροσανατολιζόμαστε κατηγορώντας άλλους, την άδικη κοινωνία, τους γονείς μας, το περιβάλλον, τις αόρατες δυνάμεις που τάχα μας ώθησαν, σαν να ήμασταν άβουλα πλάσματα. Ευθύνομαι βέβαια δεν σημαίνει φταίω. Άλλωστε, οι ενοχές δεν έχουν κανένα νόημα και καμία πρακτική λειτουργία(άλλο μετά-νοώ δηλαδή σκέφτομαι κάτι αφότου το έχω κάνει και στοχάζομαι πάνω σε αυτό και άλλο αυτο-ενοχοποιούμαι ες αεί!). Αντιθέτως, συχνά πολλαπλασιάζονται, αναπαράγονται και μας πνίγουν, κρατώντας μας αδρανείς σχετικά με την πράξη που μας τις δημιούργησε ή προκαλώντας μας απογοήτευση και τάση να επαναλάβουμε το «λάθος», αφού ούτως ή άλλως «δεν είμαστε ικανοί για τίποτα σωστό».
Η αποδοχή της κατάστασης και η ανάληψη της ευθύνης, κάθε άλλο παρά ηττοπαθής στάση -όπως νομίζουν αρκετοί άνθρωποι- είναι. Αντιθέτως, γεννά δύναμη γιατί μας κάνει ξεκάθαρο ότι όλα είναι στο χέρι μας. Μπορεί αυτό που έγινε να μην αναιρείται, όμως έχει τη δυνατότητα να μας ωφελήσει για όλη την υπόλοιπη ζωή.
Βήμα τέταρτο: Αποφασίζουμε να δράσουμε, να κάνουμε το «λάθος»/την «αποτυχία» μας να πιάσει τόπο, να κληροδοτήσει κάτι χρήσιμο.
Βήμα πέμπτο:
Εξερευνούμε την προέλευση του λάθους, τα χαρακτηριστικά του, πιθανά επαναλαμβανόμενα μοτίβα, τα συναισθήματά μας, τις αντιδράσεις μας, το τι προκαλεί.
Πώς έγινε αυτό;
Σε ποια χρονική στιγμή (της διαδικασίας/της μέρας/της διαχείρισης της κατάστασης εκείνης) έγινε το λάθος;
Σε τι βαθμό επηρεάζει την κατάσταση/το πρότζεκτ/τη σχέση κ.λπ;
Ποιες είναι οι συνέπειές του(για μένα και για όσους εμπλέκονται) και πώς μπορώ να τις ελαχιστοποιήσω στον μέγιστο δυνατό βαθμό;
Έχει ξαναγίνει; Αν ναι, με τι συχνότητα γίνεται και τι προηγείται συνήθως; Μήπως προηγούνται συνήθως παραπλήσια πράγματα; Πώς νιώθω γενικά για τέτοια πράγματα όπως αυτά που εντόπισα ότι συνήθως προηγούνται του "λάθους" μου; Τι διάθεση μου προκαλούν αυτά και γιατί επηρεάζομαι τόσο; Τι μπορεί να σημαίνει για την προσωπικότητά μου αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς; (Οι απαντήσεις εδώ μπορεί να έχουν πολύ σκληρές και άβολες διαπιστώσεις για τον εαυτό μας, αλλά επί της ουσίας, ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΕΣ.)
Βήμα έκτο:
Δημιουργία πλάνου αντιμετώπισης της επόμενης φοράς και προσπάθεια πρόβλεψης/πρόληψης.
Πώς μπορώ να αναγνωρίσω στο περιβάλλον, στις σκέψεις μου, στο σώμα μου, στη διάθεσή μου αυτά που εντόπισα ότι προηγούνται του λάθους την επόμενη φορά που θα εμφανιστούν; Με ποια σημάδια;
Τι μπορώ να πω στον εαυτό μου εκείνη την ώρα για να μου υπενθυμίσω ότι αυτά τα σημάδια συνήθως στο παρελθόν με οδηγούσαν σε αυτό το λάθος;
Τι θα σκεφτώ και τι θα κάνω εκείνη τη στιγμή;
Τι μπορεί να με εμποδίσει ή να με κάνει να αγνοήσω το σύστημα διαχείρισης που τώρα φτιάχνω;
Ποια στοιχεία της προσωπικότητάς μου, ποιες δεξιότητές μου θα χρησιμοποιήσω εκείνη την ώρα ώστε να υπερβώ αυτό το εμπόδιο;
Με ποιον τρόπο μπορώ να με επιβραβεύσω αν δεν υποκύψω στο εμπόδιο που θα βάλει ο εαυτός μου και εφαρμόσω τελικά το σύστημα διαχείρισης που φτιάχνω τώρα;
Βήμα έβδομο:
Διατυπώνουμε ξεκάθαρα το μάθημα που πήραμε από το «λάθος» μας, εκφράζουμε ευγνωμοσύνη για αυτό που αποκομίσαμε και
λέμε ή γράφουμε κάπου:
Την επόμενη φορά που ............. (εδώ βάζεις την παραπλήσια κατάσταση με αυτή που εντόπισες ότι συνήθως ακολουθείται από λανθασμένη σου αντίδραση), εγώ αντί να ...............................(εδώ βάζεις τον παλιό τρόπο με τον οποίο αντιδρούσες), εγώ θα ........................(εδώ βάζεις τον νέο τρόπο αντίδρασης που αποφάσισες να δοκιμάσεις).
Εν κατακλείδι
Επειδή τα πάντα (όπως και εμείς οι ίδιοι) ενέχουν δίπολο και συνυπάρχει σε αυτά η έννοια του «καλού» και η έννοια του «κακού», αυτό που κυριαρχεί και «χρωματίζει» τελικά αναλόγως καθετί είναι ο τρόπος που θα επιλέξουμε να το χρησιμοποιήσουμε. Η τεχνολογία για παράδειγμα, έχει τη δυνατότητα να ωφελήσει (π.χ. τεχνητό μέλος σε κάποιον που μετά από ατύχημα έχει μόνο ένα πόδι) αλλά και να καταστρέψει (έλεγχος μυαλού και πλύση εγκεφάλου πλήθους). Το αν θα πάρει ρόλο ευεργέτη ή λυμεώνα, εξαρτάται από τον τρόπο αξιοποίησής της και το κίνητρό μας. Το μαχαίρι μπορεί να κόψει υπέροχα ένα μαρούλι αλλά μπορεί και να στερήσει τη ζωή από κάποιον. Ο τρόπος που διαλέγουμε να το χρησιμοποιήσουμε είναι που θα κάνει τη διαφορά.
Ομοίως λοιπόν και με το λάθος (ή την αποτυχία). Η επιλογή μας για το τι θα κάνουμε με αυτό, αν και πώς θα το αξιοποιήσουμε είναι που καθορίζει το πώς θα λέγεται μετά: Καταστροφή, πράξη ανύπαρκτης κληρονομιάς ή εργαλείο εξέλιξής μας;
***
Φωτογραφία από Steve Buissinne από το Pixabay